Na terenie gminy Nowa Sarzyna osobliwością na skalę Europejską jest położone w przysiółku Kołacznia w pobliżu Woli Zarczyckiej naturalne stanowisko azalii pontyjskiej zwanej inaczej różanecznikiem żółtym - jedyne w Europie, poza Wołyniem i Polesiem. Złocista barwa kwiatów nadaje w maju jej otoczeniu niezrównanego uroku, egzotycznego piękna i przyciąga wielu turystów.
Stanowisko to zostało odkryte w 1909 roku przez Józefa Jędrzejewskiego, nauczyciela szkółki ludowej, a opisane przez prof. Mariana Raciborskiego. Ojczyzną i głównym ośrodkiem występowania różanecznika żółtego są góry Kaukazu i południowego wybrzeża Morza Czarnego oraz góry Taurusu na południowo - wschodnim skraju Wyżyny Anatolijskiej, charakteryzujące się łagodnym klimatem i znacznymi opadami atmosferycznymi. W Kołaczni zarośla różanecznika zajmują powierzchnię ok. 450 m2 piaszczystego wzniesienia wydmowego. Ze względu na to, iż krzewy bardzo się zagęściły, nie jest znana ich liczba.
Pierwsze kwiaty pojawiają się ok. 5 maja a w kilka dni później liczba kwiatów jest tak ogromna, że nie można już odróżnić ani liści ani łodyg. Liście są małe, lancetowate i owłosione. Zapach kwiatów można wyczuć już z odległości 200 m, szczególnie porą wieczorną. Kwiaty zaczynają opadać w trzecim tygodniu od zakwitnięcia. W lipcu na zakończeniach pędów pojawiają się zielone, nieco lepkie pączki, które rozwiną się następnego roku. Liście azalia traci w listopadzie i nawet bardzo mroźne zimy przetrzymuje dobrze.
Azalia pontyjska jest reliktem trzeciorzędowym. Udowodniły to badania prowadzone przez Szafera, Mayera i Sychową stwierdzające, że ten krzew górski rósł w trzeciorzędzie w Karpatach. Tutaj też musiał przetrwać epokę lodową a następnie w wyniku jednego z interglacjałów (okresów międzylodowcowych) zszedł na Niż Podkarpacki i tu przetrwał do dziś na płycie wołyńskiej. Stąd też w późnym glacjale (okresie zlodowacenia spowodowanym ochłodzeniem się klimatu i wzrostem opadów atmosferycznych) lub wczesnym postglacjale (okresie polodowcowym) przesunął swój zasięg w okolice Leżajska.
Z azalią związanych jest również wiele legend, które mówią o Tatarach, o zasadzce, o śmierci wodzów. Półksiężycowatą wydmę interpretują jako mogiłę usypaną zabitemu chanowi, a krzewy azalii jako posadzone na jego cześć. Rezerwat utworzony został zarządzeniem ministra leśnictwa i przemysłu drzewnego 14 lutego 1957 roku w celu "zachowania naturalnego stanowiska azalii pontyjskiej, krzewu objętego ochroną gatunkową". Różanecznik żółty umieszczony został w "Polskiej czerwonej księdze roślin" jako gatunek rzadki.
W 2017 roku pozyskiwane były nasiona różanecznika żółtego po przekwitnięciu roślin na podstawie decyzji z dnia 25 maja 2017 r. Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Szczegóły w pliku do pobrania poniżej.
W maju 2021 roku w miesięczniku samorządowym „Azalia” - Nr 5 (158), ukazał się artykuł (Ks. Jan W. Szczerbiński – nieznany odkrywca azalii) autorstwa Janusza Motyki, który wskazuje jako odkrywcę azalii ks. Jana Władysława Szczerbińskiego. Artykuł publikujemy do pobrania poniżej. Rok później ten sam autor w Roczniku Przemyskim t. 58, Nauki Przyrodnicze z 3 (15) 2022 opublikował artykuł pt. Ks. Jan Władysław Szczerbiński - Nieznany odkrywca stanowiska różanecznika żółtego rhododendron luteum sweet (azalia pontyjska azalea pontica l.) w Woli Zarczyckiej koło Leżajska, w którym w sposób szczegółowy omawia kulisy odkrycia azalii oraz postać ks. Szczerbińskiego. Artykuł publikujemy do pobrania poniżej dzięki uprzejmości Komitetu Redakcyjnego "Rocznika Przemyskiego".
25 sierpnia 2023 r. miała miejsce premiera programu TVP Rzeszów "Piękne i zagrożone" z cyklu "Skarby podkarpackiej przyrody", realizowanego przez redaktora Jacka Szarka. W materiale przedstawiona została azalia pontyjska w rezerwacie Kołacznia oraz szachownica kostkowata w okolicach Przemyśla. Link do programu: https://rzeszow.tvp.pl/72261885/piekne-i-zagrozone.
Mapa dojazdu:
